Gedrag is gecompliceerd. Er zijn zelfs hele studies over te volgen, voor sociologen, psychologen, psychiaters. Er zijn allerlei factoren die een rol spelen. Interne motivatie en driften. Externe triggers. Biologische, biochemische, genetische en anatomische substraten. Specialisten begrijpen vaak lang niet iedere gedraging, en juristen en rechters al helemaal niet. Die laatste groep komt vaak niet verder dan "een feitelijke handeling, al dan niet toerekenbaar en al dan niet met rechtvaardigingsgronden". Ik vind het dan ook een schande dat eenzijdig en beperkt opgeleide rechters over zulke belangrijke zaken mogen oordelen terwijl ze daar onvoldoende kennis over hebben.

Pechtold (D66) 20.06.2013	Plasterk (PVDA) 17.03.2013

Hoge bomen vangen veel wind. In het nivellerende Nederland is het gevaarlijk om je kop boven het maaiveld uit te steken. Initiatief tonen wordt afgestraft. Vaak is het (juridisch gezien) het veiligste om niets te doen. Wanneer je niet handelt voer je ook geen daden uit, kan je ook geen fouten maken, en doe je niets onrechtmatigs 1. Dat denken ze tenminste. De niet zo slimme juristen. Wanneer ze geen raad weten met de situatie zie je allerlei raar oversprong gedrag. Schijnbaar niets doen of laf in je schulp kruipen is óók gedrag! Kijk maar wat Alexander Pechtold in dit filmpje doet.

Wanneer je in een bedreigende situatie zit ontstaat er een stress-reactie. Er wordt een cortisol hormoon uitgescheiden 2 en die bereidt het lichaam voor op onmiddelijke actie: vechten tegen of hard wegrennen voor de vijand. De bloeddruk en de hartfrequentie schieten omhoog, de pupillen vernauwen zich om scherper te kunnen zien, de neusvleugels verwijden zich om gevaar te kunnen ruiken. Er gebeurt van alles. Klaar voor de start.

Of je wilt vechten of vluchten hangt af van hoe sterk je je in een situatie voelt. In Sun Tzu's (544-496 BC) Sunzi bingfa, Art of War, boek 1, regel 17 staat dat je je plannen aanpast aan de omstandigheden. Of zoals de Duke of Wellington antwoorde aan Lord Uxbridge: Hoe kan ik nu al zeggen wat mijn plannen zijn als ik daarmee zal reageren op die van Bonaparte, maar nu nog niet weet wat hij morgen zal gaan doen?


Het domste wat je kunt doen is niets. Het hert hierboven had moeten begrijpen dat de auto sterker is en een stapje terug doen (of vooruit). Door niets te doen leiden beide partijen schade. Het hert en de auto. Dat is Pieter van Vollenhoven 3, onze nationale verkeersveiligheid deskundige, pas nog overkomen. Niet alleen het hert maar ook de chauffeur had namelijk kunnen handelen, bijvoorbeeld door de snelheid te matigen 4 of tijdig te remmen. Ook voor hem was niets (of te weining) doen niet de verstandigste handeling.

Alleen in de politieke-sorry-cultuur van Nederland kunnen aansprakelijken daar mee wegkomen. Althans wanneer de aanklager (vaak de politiek zelf of het OM) niet doorzet. Daar wordt ook op gegokt. Net als verzekeringsmaatschappijen frustreren en treiteren ze de aanklager net zo lang totdat die het opgeeft. In veel gevallen lukt dat. En treffen ze een keer iemand die wel doorzet dan is de verhoogde aansprakelijkheid ingecalculeerd in het budget. Vanuit de kansberekening zijn ze nog steeds voordeliger uit. Lees/bekijk "The Rainmaker" van John Grisham maar eens.

In het Nederlands Juristen Blad 2007/40 legt T.F.E. Tjong Tjin Tai 5 (niets met Sun Tzu te maken) uit hoe iemand aansprakelijk kan zijn wanneer die niets gedaan heeft. Het uitgangspunt daarbij is "de gerechtvaardigde verwachting op basis van een anterieure verplichting". Hij maakt daarbij onderscheid tussen doen, dus actief maar onzorgvuldig handelen, en nalaten, bijvoorbeeld door risico-aansprakelijkheid of het niet invullen van een zorgplicht.

Een voorbeeld is de arts die lui in de koffiekamer blijft zitten terwijl het alarm op de intensive care afgaat en het ECG een flatliner vertoont. Als patiënt mag je erop vertrouwen dat er wordt ingegrepen. Maar ook het voorbij rijden aan een ongeluk op straat kan een dergelijke verplichting inhouden. Zeker als je doorrijdt terwijl je zelf het ongeluk hebt veroorzaakt.

Naar mijn idee is hiervan bijvoorbeeld sprake in het geval van Rishi Chandrikasing 6. Als de redenatie van de rechter al te volgen is dat er een rechtvaardigingsgrond zou bestaan voor het neerschieten van Rishi (waarvan ik vind dat die er niet was), dan blijft er zeker nog de verplichting over om daarna EHBO-hulp te verlenen, hetgeen niet (tijdig) is gebeurd. De agent, c.q. zijn opdracht-/werkgever is aansprakelijk.

In het betoog worden een aantal criteria aangegeven op grond waarvan nalatigheid tot aansprakelijkheid kan leiden. Zeggenschap, de macht en controlemogelijkheden bezitten over een object, subject of situatie. De machthebber/regering voldoet hier vaak aan. En kennis, het behoren te weten, zeker wanneer er een bepaalde expertise is, waardoor de subjectivering naar boven wordt bijgesteld.

Ik heb niets te vertellen over de losliggende dakpannen op het huis van mijn buurman. Ik ben alleen aansprakelijkheid voor de naar beneden vallende dakpannen van mijn eigen huis. Ook als ik niet weet dat de dakpannen los liggen, dan nog had ik dat moeten weten (en/of me voor dat risico moeten verzekeren). Niets doen kost geld. En als ik het wel weet maar er gewoon niets aan gedaan heb, bijv. bij achterstallig onderhoud door het dak niet tijdig te repareren, dan ben ik zeker aansprakelijk.

Naast de zeggenschap is het in ieder geval belangrijk om te kunnen bewijzen dat de aansprakelijke het had kunnen of moeten weten. In dat geval kun je, door hem/haar vooraf te wijzen op een handelingsplicht, namelijk aantonen dat die persoon niet (tijdig en adequaat) heeft gehandeld. Ik stuur dan ook graag gespreksbevestigingen (met c.c. voor de getuigen) om vast te leggen dat de kennis er (voorafgaande aan het nalaten) weldegelijk was.

Mensen als Donner, Hirsch Ballin, maar ook parlementariërs zoals in bovenstaand filmpje hebben juridisch gezien een groot probleem. Ze hebben (1) de democratisch toegewezen en aanvaarde mede-zeggenschap en (2) de aan de nalatigheid voorafgaande expertise, kennis èn wetenschap. In ieder geval weten ze, nu ik ze er expliciet op heb gewezen, dat ze hadden moeten handelen! Nu ze dat desondanks hebben nagelaten zijn ze (persoonlijk) aansprakelijk. Ik hoop voor ze dat ze daarvoor goed verzekerd zijn. Daar valt anders alleen nog met corruptie, gemakszuchtige openbaar aanklagers en niet-onafhankelijke rechters onderuit te komen. Tenzij ze een doorzettertje treffen zoals uw HHC-verslaggever.