Recht is een set van onderlinge afspraken binnen een gemeenschap waarmee handelingen tussen personen volgens afspraken kunnen worden getoetst. Vanuit de democratie (het volk bepaalt haar eigen regels) hebben wij geaccepteerd dat een onafhankelijk rechter het laatste woord krijgt bij geschillen. Simpel toch? Wil je tot die gemeenschap behoren dan houd je je aan hun (en daarmee onze) regels. Wil je dat niet (zoals soevereine mensen denken) dan zoek je je eigen gemeenschap maar op. Binnen die van ons is daar geen plaats voor. Wil je je niet aan onze regels houden, en stap je niet vrijwillig op, dan sluiten we je buiten door je binnen te sluiten in een gevangenis.

Maar is het wel zo simpel? Er worden nogal wat presumpties gemaakt die minder vanzelfsprekend zijn als dat ze worden opgeschreven. Zaken als wetgeving en onafhankelijkheid hebben we al eerder besproken. Er is echter een component die minder vanzelfsprekend is. Namelijk de afspraken in een bepaalde spraak. Volkeren, verbonden door een eenheid van o.a. taal, hebben verschillende culturen, opvattingen, zeden. Wat in het ene land volkomen acceptabel is, is in een ander land hoogst verwerpelijk. Het kan gaan om allerlei dagelijks zaken. Topless-zonnen, tutoyeren, Godsontkenning, varkensvlees, huisdieren, medicijn- en softdrugs gebruik, alcohol, sex, roken, holocaust ontkenning, kauwgom eten, et cetera.

Die veronderstelde "eenheid in verscheidenheid" is een illusie, hoezeer ons één Europa ook wordt opgedrongen. Natuurlijk heeft de kracht van een Verenigde Staten van Europa veel voordelen. Maar enkel uit de verscheidenheid in taal vloeit al voort dat de communicatie tussen mensen niet eenduidig is. En daarmee dus ook niet het recht. Is het dan eerlijk om mensen te toetsen aan het recht van anderen? Of nog lastiger, daden die volkomen acceptabel zijn in het ene land, veroordelen in een ander land?

Gebeurt dat dan? Maar natuurlijk. Zoals gisteren nog besproken, de zaak Hüseyin Baybaşin 1. Onze rechters hebben daarbij verzonnen dat je een "tele-misdrijf" kunt plegen. Dat kennen veel mensen nog niet, doch het bestaat als sinds 1998. Dat gaat alsvolgt. Ze zeggen dat je een daad hebt gepleegd in, bijvoorbeeld Turkije. Maar als je niet mag worden uitgeleverd omdat daar je mensenrechten worden geschonden, dan moeten ze je maar veroordelen in het land Nederland waar je wel bent. Alleen is daar de wet niet geschikt voor. Je moet de misdaad op het grondgebied plegen waar je veroordeeld wordt. De oplossing: de tele-foon. Door te bellen, te faxen of te internetten kun je een virtuele daad plegen in een virtueel land. Ja ja, ik verzin het niet hoor.

Ook Amerika verzint dergelijke constructies. Zij hebben bedacht dat de Australiër Julian Assange in IJsland een terroritische daad (lees: openbaarmaking van terroristische moordenaars in Afganistan) zou hebben gepleegd en daarom vanuit Engeland aan Zweden moet worden uitgeleverd vanwege een gescheurd condoom. Enkel via de ambassade van Equador weet hij zich te beschermen tegen deze idioterie van détournement de pouvoir.

Turkije meent op zijn beurt weer dat Amerika de in Pennsylvania wonende Fethullah Gülen moet uitleveren 2. En om zeker te weten dat het allemaal "legaal" is hebben ze ook maar even de wet veranderd 3. De MIT mag op buitenlandsgrondgebied telefoons aftappen. En wanneer Hasim Kilic, de president van het Constitutionele Hof in Turkije 4 (dat is iets wat Nederland niet kent!), iets dergelijks onwettig verklaard, dan trekt premier Erdoğan zich daar niets van aan.

De trouwe bezoeker van dit blog weet dat ik de constructie landsgrens nogal kunstmatig vind. In ieder geval is het de oorzaak van veel problemen en zelfs vele oorlogen. Lijntjes op papieren kaarten, zonder ijzeren gordijn ertussen, geven machtsstrijd en daarmee jurisdictionele conflicten. Criminelen maken daar handig gebruik van door over de grens te verdwijnen.

Ik heb minister Opstelten twee maanden geleden dan ook gevraagd 5 wat hij van plan was te gaan doen aan "grensoverschrijdende rechtshandhaving". En die boodschap is inderdaad (gedeeltelijk) overgekomen getuige de recentelijke ontwikkelingen. Nog geen twee weken later konden we in een ANP-persbericht lezen 6 dat Nederland de aanpak van grensoverschrijdende criminaliteit en jihadisme (gewapende islamitische strijd) met Frankrijk en België versterkt.

En deze lijn wil hij voortzetten zoals we van de week alweer in de krant lazen 7: "De Nederlandse en de Duitse politie gaan nauwer samenwerken in de aanpak van grensoverschrijdende drugshandel en mobiele bendes.". Zo ziet u maar weer hoe een eenvoudige burger invloed kan uitoefenen op het overheidsbeleid. Men vraagt en zij draaien. Alleen... De medaille heeft twee zijden.

Uiteraard heeft de overheid instrumenten nodig om grensoverschrijdend te kunnen handelen. Maar voordat ze aan haar handelen begint moeten ook de bijbehorende grondrechten goed geregeld zijn. Mijn vraag ging immers over rechts-handhaving meer dan over rechts-vervolging. En dat deel lijkt toch niet goed te zijn overgekomen. Of de minister moet Oost-Indisch doof zijn.

De oplossing die Opstelten aandraagt gaat over vervolging in het buitenland van in het eigen binnenland gepleegde (mis)daden. Dat lijkt me een goede zet.

Maar het hierboven geschetste probleem gaat over vervolging van op andermans grond gepleegde daden. Daarmee wordt de democratie gepasseerd. Op andermans grondgebied heeft de burger immers geen stemrecht. Daarmee kan hij geen invloed uitoefenen op de wetgeving. En een basisprincipe van de grondwet is dat je alleen verantwoordelijk kunt worden gehouden voor zaken waarover je (rechts)macht bezit of die onder je invloedssfeer staan.

Volgens de door de Turkse premier Erdoğan twee weken geleden ingevoerde wetgeving mag een journalist geen openbaarmakingen doen die de staat (lees: bepaalde personen binnen de staat) kan beschadigen. Daarmee staat een aantal mensen op YouTube™ (dat overigens al is afgesloten) een aardig strafblad te wachten in Turkije. Ik zou niet meer zomaar op vakantie durven gaan. Je weet maar nooit wat je aan de grens kan overkomen 8.

En dat is naar mijn idee een ernstig hiaat in de regelgeving. De rechter gaat uit van de presumptie dat het recht in een andere staat te vertrouwen is. Dat moeten ze wel, want anders zouden ze vice-versa zeggen dat ze zelf ook niet te vertrouwen zijn. Dat is hetzelfde met de "verklaring onder ambtseed". Ook daarin is in mijn ogen de rechter wraakbaar, want vooringenomen t.a.v. de overheidspartij. En dat terwijl het hele recht nu juist is bedoeld om de burger te beschermen tegen de overheid (die met het geweldmonopolie is gemandateerd). De praktijk leert echter dat in eigen land, met eigen taal, en eigen wetgeving het recht nog niet eens blindelings is te vertrouwen. Hoe moet het dan zijn in een ander land, met een andere taal en andere regelgeving?

Een tweede probleem is de reciprociteit. Een verdrag hoort er van uit te gaan dat beide landen gebonden zijn aan dezelfde bepalingen. Dat is echter niet het geval. Menig land levert niet uit. Ze vragen wel om unilaterale uitlevering, maar je krijgt er niets voor terug. Enkele voorbeelden zijn Duitsland, Polen, Turkije de Verenigde Staten. Dit gebrek aan wederkerigheid is in mijn ogen een grond voor een zelfde weigering vanuit ons eigen land. Eerst als de USA de Amerikaan Bush uitlevert aan het ICC kunnen ze Nederlanders (of buitenlandse studenten in ons land) terug verwachten. En niet eerder!

Congres 10 jaar Overleveringswet

We kennen allemaal de affaire Robert Hörchner 9 waarin een Nederlander is uitgeleverd aan Polen. Zijn zaak is een concreet voorbeeld van de gevolgen van deze uitleveringswet, waarbij moet worden aangetekend dat zijn (vermeend) gepleegde feit in 1999 zou hebben plaats gevonden (toen deze wet er nog niet was), terwijl zijn uitlevering pas in 2007 geschiedde, ná de invoering. Het rechtsbeginsel nulla poena sine lege praevia botst daarmee. Je mag een wet pas toepassen indien deze bepaling bestond ten tijde van de gepleegde daad. Achteraf nieuwe regeltjes opstellen (vals spelen) is niet toegestaan.

Ook kennen we allemaal de affaire Hüseyin Baybaşin 10 waarin een Turk, wonende in Engeland, op bezoek gaat naar België, vandaaruit naar Nederland wordt gelokt teneinde hem te kunnen uitleveren aan Turkije. Opnieuw misbruik door overheden van grenzen en verdragen. En de burger lijkt daarmee een rechteloze speelbal te zijn geworden van willekeur. Immers de oud-SG van Justitie Joris Demmink is nog steeds niet uitgeleverd, in het kader van het thans lopende voorzonderzoek.

De salongeleerden gaan over dit soort vraagstukken discussiëren op 12 mei 2014 in het kader van de viering van het tienjarig bestaan van de Overleveringswet. In die tien jaar hebben het Openbaar Ministerie en de Rechtbank Amsterdam zich over vele honderden Europese aanhoudingsbevelen gebogen, hebben raadslieden vele honderden opgeëiste personen bijgestaan, hebben de Hoge Raad, het Hof van Justitie en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens een aantal keer geoordeeld in overleveringszaken en heeft de wetgever de Overleveringswet enkele malen aangepast aan EU-besluiten die de overlevering raken.

De tiende verjaardag vormt een mooi moment voor een - vooral toekomstgerichte - inventarisatie van knelpunten in de Europese en Nederlandse regelgeving en rechtspraak. Sprekers uit de advocatuur, het openbaar ministerie, de rechterlijke macht en de wetenschap zullen deze knelpunten, oplossingen en uitdagingen benoemen en daarover met elkaar èn met de deelnemers in discussie gaan.

Datum	12 mei 2014
Tijd	12.00 - 17.30 (met aansluitend een borrel)
Opleidingspunten	NOvA 3 PO
Kosten	De cursusprijs is € 180,-. (de prijs is exclusief btw, inclusief congresmateriaal, catering, broodjes en borrel na afloop)
Info en inschrijven	www.rechten.vu.nl/ ... /congres-overleveringswet/
Congresprogramma	Onderwerp
12.00-12.30 uur	Ontvangst met koffie, thee, lunch
12.30-13.00 uur	"Strafrechtelijke samenwerking binnen de Europese Unie" mr. dr. J.W. Ouwerkerk, universitair docent aan de Universiteit van Tilburg
13.00-13.15 uur	Gelegenheid tot het stellen van vragen/discussie
13.15-13.45 uur	"Het beginsel van wederzijdse erkenning en overlevering" mr. dr. V.H. Glerum, stafjurist van de Europese Kamer Strafrecht van de Rechtbank Amsterdam
13.45-14.00 uur	Gelegenheid tot het stellen van vragen/discussie
14.00-14.20 uur	Pauze
14.20-14.50 uur	"Het perspectief van de advocaat" mr. R. Malewicz, advocaat bij Cleerdin & Hamer Advocaten te Amsterdam
14.50-15.05 uur	Gelegenheid vragen/discussie
15.05-15.35 uur	"Het perspectief van de officier van justitie" mr. M. al Mansouri, officier van justitie bij het Internationaal Rechtshulpcentrum van het arrondissementsparket Amsterdam
15.35-15.50 uur	Gelegenheid tot het stellen van vragen/discussie
15.50-16.10 uur	Pauze
16.10-16.40 uur	"Het perspectief van de rechter" mr. S.A. Krenning, voorzitter van de Internationale Rechtshulpkamer van de Rechtbank Amsterdam
16.40-16.55 uur	Gelegenheid tot het stellen van vragen/discussie
16.55-17.30 uur	Zaaldiscussie over aanbevelingen en afronding door prof. mr. M.J. Borgers, hoogleraar straf(proces)recht aan de VU Amsterdam
17.30-18.30 uur	Borrel