Nadenken over wetenschap heet filiosofie. Prof. Ton Derksen is een wetenschapsfilosoof met als specialisatie rechtsfilosofie. Zijn ideeën doen me denken aan het allereerste college recht wat ik ooit gekregen heb. Er zijn toen enkele beginnersopmerkingen gemaakt met een gigantische inhoud die een grote indruk op me hebben gemaakt.

De eerste algemene standaard opmerking die je bij iedere faculteit en bij iedere universiteit hoort: "Kijk eens naar uw buurman in de collegebanken. Een van jullie beiden zal er volgend jaar niet meer zitten."

Les 1: Dat me echt raakte. direct bij aanvang. "U komt hier om recht te studeren. Om uiteenlopende redenen. En wat zult u teleurgesteld worden. Want het recht dat u gaat studeren heeft helemaal niets met rechtvaardigheid te maken. Het gaat enkel over de toepassing van wetsteksten. Dus als u één van die helft bent die er volgend jaar niet meer zal zijn is dit een geschikt moment om op te stappen."

Ik nam die hoogleraar niet serieus. Ik dacht dat hij een grapje maakte. Gaat het niet om rechtvaardigheid? Maar daar zijn rechters toch voor? Om slachtoffers te beschermen en misdadigers ter verantwoording te roepen? Had ik maar geluisterd, dan was ik lekker dom gebleven en een stuk gelukkiger.

Inmiddels weet ik beter. Recht is er inderdaad niet om recht te doen. Integendeel. En ook zal ik de opmerking van top-crimineel Joris Demmink niet vergeten: "U kunt wel denken dat u recht kan halen, maar het enige wat rechters mogen doen is de wet toepassen. En wij schrijven die wetten." En zo is het inderdaad. Wetten worden niet gemaakt door en voor het volk maar door een paar ambtenaren die zichzelf indekken.

Les 2: Ons rechtssysteem is er op gebaseerd dat we géén onschuldige mensen willen opsluiten. We hebben liever dat een schuldig persoon de dans ontspringt dan dat een onschuldige de gevangenis indraait. Daarom hebben we een zware bewijslast. Er moet zonder gerede twijfel bewezen worden en zeker zijn dat iemand de strafbare daad gepleegd heeft. Dat klinkt heel goed, totdat je de volgende les krijgt.

Les 3: Want tot slot was er nog de verbijsterende opmerking: "In onze gevangenissen (jawel, gewoon in Nederland) zit naar schatting 5 tot 10% van de mensen onschuldig. Om uiteenlopende redenen." Dat kan toch niet? In Nederland? Is het hier dan een aardappelrepubliek? En wat ik er thans op persoonlijk titel aan toe wil voegen: In Nederland zou 5 tot 10% van de ambtenaren en politici achter de tralies behoren te zitten. Waarom is dat niet het geval?

"Eerst wordt iemand onschuldig door het systeem veroordeeld, vervolgens maakt datzelfde systeem het nagenoeg onmogelijk dat de onschuldige zijn onschuld aantoont. Dat is geruststellend voor het rechtssysteem, maar zo'n systeem doet geen recht."

Lees de rest op de site van het ISVW 1.

En leest u ook het interview met Ton in NRC 2.