Er is geen CSS ondersteuning. Zonder CSS is alleen de onopgemaakte HTML zichtbaar.

Gezichtsbedrog en waanbeelden
complotarchiveliteraturesources

bron: Miguel de Campos		 Complottheoretici worden door leken vaak beschuldigd van het hebben vaan waanideeën. Nu is dat een stigma waarvan de gebruikers vaak zelf niet weten wat hun uitspraak inhoudt. Sommigen hebben het zelfs over "dwangbuis", "TBS", "medicatie" en ga zo maar door.

Terecht of onterecht?

Laten we dat in dit artikel eens nader bekijken. Kijk eens naar de figuur hiernaast. Wat ziet u op de kruising van de lijnen? Een witte punt (wat er daadwerkelijk staat) of een zwart gat (wat er helemaal niet is)?

Wat zegt u? U ziet dingen die er niet zijn?

Gezichtsbedrog
Gezichtsbedrog of een optische illusie is iets wat het oog waarneemt maar wat afwijkt van de objectieve realiteit. Daarvoor zijn vier fenomenen bepalend:

a) anatomische signaal verwerking
Via de ogen zien we dingen. Dat wordt op het netvlies geregistreerd door de golflengte van het licht te meten met staafjes en kegeltjes en door de intensiteit te meten via het aantal receptoren per oppervlak. Dit signaal wordt kruislings en ondersteboven doorgegeven aan de hersenen. Die gaan er mee aan het rekenen en daardoor wordt het "echte" beeld wat wij met de ogen waarnemen omgezet in een "gedachte" beeld binnenin. Gaat er tijdens dit transport van de ogen naar achterin de hersenen iets fout dan zal dat worden aangevuld door de hersencomputer. Denk maar aan de "blinde vlek", de plaats waar geen kegeltjes in het netvlies zitten omdat daar de oogzenuw binnenkomt. Niemand loopt voortdurend met een "gat" in zijn beeld. Het wordt automatisch opgevuld.

b) fysiologische signaal omgeving
Dat opvullen kun je meerdere manieren doen. Denk maar aan de ouderwetse celluloid film. Heel veel losse stilstaande beeldjes achterelkaar, die, als je ze maar snel genoeg afwisseld (meer dan 50 per seconde) de illusie geven dat het een bewegend (moving) beeld is. De movie, of film. Het oog heeft namelijk tijd nodig om een beeld te verwerken en als je maar snel genoeg een nieuw beeld doorgeeft hebben de hersenen het oude beeld nog actief en niet in de gaten dat er een overgang zit tussen het oude en het nieuwe beeld. En dat soort effecten kun je ook van buitenaf doen. Door een beeld in een omgeving te plaatsen met een hoog contrast raken je hersenen een beetje van slag. Hierboven ziet u dat: er ontstaan gaten (nog niet uitgerekend door je hersenen) door het snel wisselende contrast of interpretatieverschillen door omgevings contrast.

c) cognitief referentiekader
Door de omgeving te manipuleren, via de horizon, perspectief, afleidende omgevingsbeelden en dergelijke kun je de hersenen op het verkeerde been zetten. En hier kunnen allerlei trucs mee worden uitgehaald. Zo kun je in de tekening van M.C. Escher een waterval zien die onmogelijk kan bestaan. Ook een interssante is deze hele enge afbeelding (PAS OP!).

d) cerebrale signaal verwerking
Tijdens het transport vanaf de ogen, door de hersenen, naar de achterschors, kunnen er andere signalen worden toegevoegd. Herinneringen, geuren, emoties, allerlei dingen die we niet zien maar wel "waarnemen". Sneeuw en ijs zal "koud" lijken, zelfs als u op een tropisch eiland in de warme zon zit. En ook de rekenmachine kan het maar druk hebben. Wanneer we het linker- en het rechteroog twee verschillende beelden geven (de ene rood en de andere groen, of tegenwoordig met polaroid, de ene horizontaal en de andere verticaal uitgelijnd) dan rekenen de hersenen uit waar het beeld volgens hen moet staan. Dat heet stereotaxie en geeft 3D-dieptewerking. Zelf ben ik dol op dit soort 3D-beelden. In het begin ziet u niets, maar als de hersenen maar lang genoeg rekenen komen er beelden te voorschijn die er niet lijken te zijn.

Waanbeeld
Een waanbeeld is ook iets wat wordt waargenomen en wat eveneens afwijkt van de objectieve realiteit. Het verschil met een optische illusie is dat we voor de optiek fraaie fysische en fysiologische verklaringsmodellen hebben bedacht. Voor het waanbeeld (nog) niet. En als we iets niet weten dan noemen we het maar "gek". Het woord "objectief" is in dit verband dan ook wat minder objectief. Het is denk ik beter om te spreken van "wat de meerderheid niet waarneemt".

Bekende voorbeelden zijn de Fata Morgana en de Droom. De hersenen creëren een beeld wat anderen niet kunnen zien. En hoe levensecht een droom soms kan zijn weten we allemaal. Een waanbeeld is dan ook lastig te definiëren. In zijn algemeenheid kun je zeggen dat een waanidee een beeld is dat door de hersenen van de betrokkene anders geïnterpreteerd wordt dan door mensen in zijn/haar omgeving. Onlangs heb ik met psychologe Boudine getracht hierover een discussie te starten. Ik ga hem hier voortzetten.

Psychiatrie
Artsen classificeren (in hokjes stoppen) de waanstoornis (Delusional Disorder) in hun DSM IV bijbel onder nummer 297.1 (F22.00). Op wikipedia vindt je daarvan een engelstalige of nederlandstalige uitleg:
1) Het gaat om een situatie die niet-bizar is. Oftewel die echt zou kunnen bestaan. En verder moet die al langer bestaan (meeer dan een maand) en niet het gevolg zijn van lichamelijke zaken (zoals drugs, medicijnen, hersengezwel).
2) Daarnaast moeten anderen (het referentiekader) het idee hebben dat het niet zo is in "werkelijkheid". Bijvoorbeeld: ik ben verliefd op Angelina Jolie en ik denk dat zij dat ook op mij is. Hoogst onwaarschijnlijk, want ik lijk beslist niet op Brad Pitt. Theoretisch zou het kunnen, maar in het echt is het dus niet waar. Angelina is niet verliefd op mij, ook al stalk ik haar voortdurend, het zal niets (in positieve zin) veranderen aan haar gevoelens voor mij. Dat noemen we een erotomane waan.

Waaraan herken je nu dat een gedachte een waan is (binnen de definitie valt)?
Daarvoor zijn een aantal criteria: Simpelweg kun je zeggen: wanneer de persoon zelf of de omgeving er last van heeft dan heb je een probleem. Om mijn Aneglina Jolie waan maar weer als voorbeeld te noemen: Als ik er zelf diep ongelukkig van wordt, aan niets anders kan denken dan samen te zijn met Angelina, niet meer naar mijn werk ga, etc. dan lijd ik eronder. Maar ook als ik Angelina voortdurend achtervolg, stalk, e-mailtjes en bloemen stuur, en haar geen stap laat verzetten zonder dat ik voor haar neus sta, dan heeft zij last van mij. In beide gevallen is de grens van het "normale" overschreden.

Conclusie
Nemen we nu een bekend recent voorbeeld (de Jasper S. c.q. Jan Vlug alu-hoedjes-waan), dan zien we daar een heel ander fenomeen. Het stellen van een kritische vraag aan de advocaat of de betrokken families mag als ongewenst of misschien zelfs ongepast worden gezien. Maar het valt niet binnen het kader van de grensoverschrijding zoals die in de DSM worden genoemd. Een reële betrokkenheid, interesse, rechtvaardigheidsgevoel, oplossingsbehoefte past bij het normaal functioneren. Dan is het dus géén waan, maar een verschil van inzicht. Zoals je dat ook hebt binnen de politiek. Eerst als onomstotelijk vaststaat dat er maar één scenario is, en alle andere alternatieven hoogst onwaarschijnlijk zijn kan de overtuiging irreëel worden. Daarvan is in het huidige stadium nog geen sprake. Sterker nog, er zijn voldoende aanwijzingen dat de overtuiging van "de gevestigde orde" de nodige gaten heeft. Oftewel, dat zij diegenen zijn die gaten opvullen met dingen die er niet zijn.

Het is dan ook maar net welk uitgangspunt je aanneemt. Om alternatieve scenario's op voorhand als waanbeelden weg te zetten is op zijn zachts gezegd onbehoorlijk. Het nadert defamatie. En mensen met andere inzichten beschuldigen van "psychiatrische gevallen" is daarbij niets meer dan een poging de tegenstander monddood te maken. Het zegt meer over de beschuldigers dan over de beschuldigden.




author: Ton   |   published: 05.02.2013   |   updated: 05.02.2013   |   comments: allowed